19. Festiwal Misteria Paschalia: o lęku i konformizmie

Na Festiwalu Misteria Paschalia posłuchamy oratoriów oświetlających z różnych punktów widzenia wydarzenia Wielkiego Piątku. Gesù Cristo negato da Pietro i Passio secundum Johannem jak dwa reflektory kierują naszą uwagę ku różnym punktom historii pasji Chrystusa. Martyna Pastuszka, dyrektorka rezydentka festiwalu, chce, abyśmy spróbowali je odnieść do własnych doświadczeń i w biblijnej opowieści dostrzegli – tak często ignorowany – ludzki aspekt.

Oba dzieła odnoszą się do tych samych wydarzeń, skupiają się jednak na przedstawieniu skrajnie różnych postaw. Pierwsze mówi o lęku i konformizmie, drugie – o odwadze i bezkompromisowości, ale też o odrzuceniu, okrucieństwie i wielkiej traumie uobecnionych w opowieści o skazaniu, upokorzeniu i śmierci Chrystusa.

Autor Gesù Cristo negato da Pietro Johann Joseph Fux zapamiętany został przede wszystkim jako teoretyk: autor podręcznika kontrapunktu. W jego utworze nie ma jednak śladu akademickiego chłodu. Fux miał talent dramaturgiczny i w Gesù Cristo… jest to doskonale widoczne. Alegoryczne postaci śpiewają tu arie jak gdyby wyjęte wprost z włoskich oper, melodyjne i zmysłowe. Nie jest to przypadek. W Wielkim Poście zamykały się teatry, ale nawykła do przedstawień operowych publiczność żądała w zamian utworów, które – choć pozbawione inscenizacji – pod względem języka muzycznego, pełnego kontrastów i wokalnej wirtuozerii, nie ustępowały w niczym ich ulubionym widowiskom. W czasach dojrzałego baroku oratorium spełniało nieco dwuznaczną rolę: niemal nie różniąc się od opery, udawało całkiem odrębny gatunek, by korzystać z przywilejów dzieła religijnego. Kompozytorzy żonglowali muzyką – z kościoła do teatru i z powrotem. Do świeckiej arii dopisywano nowy, pobożny tekst bądź na odwrót: muzykę religijną zaopatrywano w tekst niemający nic wspólnego z kultem. Robił tak nawet Bach, nie wspominając o Handlu, który przez całe życie mieszał te dwa porządki. U Fuxa alegoryczne postaci spierają się w teologicznej dyspucie o gest zaparcia się Piotra – jeden z najbardziej dojmujących psychologicznie fragmentów Ewangelii. Poznajemy w nim apostoła jako zwykłego człowieka: działającego pod presją, w sytuacji zagrożenia, niepewnego, panikującego, drżącego o własne życie, obawiającego się pogardy i wykluczenia. Lęk zwycięża, ale publiczne wyrzeknięcie się mistrza i przyjaciela pogrąża go przede wszystkim we własnych oczach. Niezwykły utwór Fuxa wykona jego odkrywca i autor współczesnej premiery Gunar Letzbor – ekspresjonista wśród barokowych skrzypków, poszukiwacz i promotor zapomnianej środkowoeuropejskiej muzyki barokowej – wraz ze swoim zespołem Ars Antiqua Austria.

Pasja, czyli oratorium poświęcone męce i śmierci Jezusa, jako gatunek szczególnie bujnie rozkwitła w kręgu luterańskim, pasje katolickie są rzadsze i skromniejsze po względem rozmiaru i formy. Nie oznacza to jednak, że i wśród nich nie ma arcydzieł. Jednym z nich jest z pewnością Passio secundum Johannem – Pasja według św. Jana Alessandra Scarlattiego. Różni się ona niemal pod każdym względem od wielkich dramatycznych pasji Bachowskich. Jest niedługa, zwarta, pozbawiona arii, a przy tym pełna surowej głębi i szlachetnego patosu. Tak różna od oper Scarlattiego, przysparzała problemów z datowaniem. Nowe odkrycia wskazały, że prawdopodobnie została skomponowana w 1685 roku przez 25-letniego kompozytora. Trudno o większy kontrast pomiędzy stylem jego późnych utworów, a tego młodzieńczego dzieła, osadzonego jeszcze silnie w XVII wieku – czasach muzyki bardziej powściągliwej, skupionej na słowie, jego sensie i dramatycznym wyrazie o wiele silniej niż na popisie śpiewaka. A słowo jest tu istotne, bo libretto to tekst zaczerpnięty dosłownie z Ewangelii według św. Jana, bez żadnych poetyckich dodatków. Leonardo García Alarcón, który poprowadzi zespoły Cappella Mediterranea i Choeur de Chambre de Namur, postanowił natomiast rozbudować Passio o sześć Responsori per la Settimana Santa (Responsoriów na Wielki Tydzień), również pióra Scarlattiego, umieszczając je w najistotniejszych momentach akcji. Zawieszają one tok wydarzeń, by odnieść się do nich w refleksyjny sposób, pełnią zatem tę samą funkcję, co chorały i arie w pasjach protestanckich.

____

Dla KBF Krzysztof Dix

Na festiwal zapraszają Miasto Kraków oraz KBF.
Parterem Strategicznym Festiwalu Misteria Paschalia jest Kraków Airport, a mecenasem firma Suempol

Bieżące informacje o Festiwalu:
http://misteriapaschalia.com/
https://www.facebook.com/MisteriaPaschalia
https://www.instagram.com/misteriapaschalia/

—
Bilety oraz karnety festiwalowe są dostępne na platformie KBF: BILETY (kbfbilety.krakow.pl), w punktach InfoKraków oraz na portalu eventim.pl.